Τι σημαίνει να είσαι διεκδικητικός;

Διεκδικητικότητα σημαίνει να μπορείς να σταθείς στο ύψος σου και να ορθώσεις ανάστημα ώστε να μπορείς να εκφράσεις τα πιστεύω σου και  τις πεποιθήσεις σου χωρίς να αφήνεις τους άλλους να περνά το δικό τους κάθε φορά. Δεν είναι το ίδιο με την επιθετικότητα. Μπορείς να είσαι διεκδικητικός χωρίς να είσαι αγενής.

Η διεκδικητικότητα είναι μια ικανότητα που μαθαίνεται. Είναι ένας τρόπος για να μεταφέρεις τα συναισθήματα σου και να συμπεριφερθείς με περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτογνωσία.

Το διεκδικητικό άτομο έχει τα εξής πλεονεκτήματα:

Πλεονεκτήματα

• Μπορεί να δημιουργήσει κλειστές διαπροσωπικές σχέσεις
• Ικανότητα να προστατεύει τον εαυτό του από την εκμετάλλευση  
• Σε θέση να παίρνει αποφάσεις και να κάνει τις επιλογές που αφορούν την ζωή του
• Μπορεί να αναγνωρίσει και να αναζητήσει βοήθεια για τις ανάγκες του
•  Να εκφράσει λεκτικά και μη λεκτικά ένα μεγάλο φάσμα θετικών και αρνητικών συναισθημάτων και να το κάνει αυτό χωρίς να αισθάνεται ιδιαίτερο άγχος ή ενοχή, και χωρίς να καταπατά τα δικαιώματα των άλλων
• Ειλικρίνεια στο συναίσθημα και εκφράζεται άμεσα έχοντας υπόψιν την αυτοεκτίμηση του

Αποτέλεσμα επικοινωνίας: επιτυχία σε αυτό που επιδιώκουμε και επιτυγχάνεται μια συνδιαλλαγή, ένας αυξημένος αυτοσεβασμός, αυτοπεποίθηση, και βελτιωμένες σχέσεις

Μη λεκτική επικοινωνία:

• H δύναμη της φωνής ανάλογα με την κατάσταση
• Το βλέμμα σταθερό αλλά όχι επίμονο
• Η στάση του σώματος να δείχνει δυναμισμό
• Ρυθμός της ομιλίας να είναι σταθερός

Στην διεκδικητικότητα, το άτομο εκφράζει τα δικά του συναισθήματα, τις ανάγκες του, τα δικαιώματά του και αντιλήψεις του και την ίδια ώρα διατηρεί το σεβασμό που χρειάζεται στα συναισθήματα, ανάγκες, δικαιώματα, και αντιλήψεις των άλλων.

Η διεκδικητικότητα δεν είναι στο να κερδίσει κάποιος, αλλά έχει να κάνει με το να μπορείς να φύγεις από μια διαφωνία ή συζήτηση με το αίσθημα ότι έχεις μεταφέρεις αυτά που ήθελες να πεις. Προσπάθησε να σκεφτείς μια στιγμή στη ζωή σου που το άλλο άτομο ήταν διεκδικητικό στην επικοινωνία του μαζί σου και σεβάστηκε την γνώμη σου. Πως σε έκανε να νιώσεις αυτό για σένα και για τον άλλον;

Μη-διεκδικητικό άτομο (παθητικό):

 Μειονεκτήματα

• Επειδή αισθάνεται μεγάλο άγχος και ενοχές ή επειδή δεν έχει τις κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες, τείνει να «μαζεύει» τα συναισθήματα του, είτε είναι θετικά είτε αρνητικά
• Δεν μπορεί να ζητήσει την πραγματοποίηση των αιτημάτων του και συχνά γίνεται το «θύμα» των άλλων επειδή δεν μπορεί να τους αρνηθεί τα δικά τους αιτήματα.
• Κρατά πολύ συχνά απολογητική στάση και πολλές φορές ζητά συγνώμη ακόμη κι όταν δεν το εννοεί πραγματικά ή ακόμα κι όταν δεν έχει σφάλει στ ‘ αλήθεια.
• Έχει την τάση να αισθάνεται μελαγχολικό
• Κρίνει τον εαυτό του με άσχημο τρόπο
• Πιστεύει ότι βρίσκεται στο έλεος των άλλων

Αποτέλεσμα: συχνή αποτυχία και δημιουργία εναντιώσεων, έντασης και άγχους, και μια τάση προς αποφυγή αντίξοων καταστάσεων

Μη-λεκτική επικοινωνία

Η ματιά μπορεί να δείχνει πρόφαση, ενώ συνήθως στο άτομο διακρίνεται κάποια νευρικότητα. Αυτά είναι στοιχεία που ενδέχεται να υποδηλώνουν αδυναμία, άγχος, και αυτό-υποτίμηση και μειώνουν την ισχύ των λεκτικών μηνυμάτων

Το αποτέλεσμα σε εσένα είναι ότι βραχυπρόθεσμα, μειώνεις το άγχος σου, αποφεύγεις τις ενοχές, και υποφέρεις μόνος σου. Το αποτέλεσμα βραχυπρόθεσμα είναι να μειώνεται η αυτοπεποίθηση σου, και να μεγαλώνει η ένταση του άγχους μέσα σου, ο θυμός, και η θλίψη. Επίσης, εκτός από τις αρνητικές επιπτώσεις πάνω σου,  οι άλλοι δεν σε βλέπουν σοβαρά και θα χάσουν την εκτίμηση τους. 

Επιθετικό άτομο

Μειονεκτήματα

• Συνήθως ικανοποιεί τα αιτήματά του αλλά συχνά σε βάρος της αξιοπρέπειας άλλων ανθρώπων. Υποβιβάζει τους άλλους για να νιώθει ο ίδιος ότι έχει τον έλεγχο
• Θυμώνει εύκολα και μπορεί να γίνει βίαιο.
• Προσπαθεί να ντροπιάσει ή να μειώσει τους άλλους χρησιμοποιώντας διάφορες προσβλητικές εκφράσεις και χαρακτηρίζοντάς τους με διάφορα «κοσμητικά» επίθετα.
• Θέλει να κυριαρχεί στις συζητήσεις, χωρίς να αφήνει τους άλλους να μιλούν
• Συνεχίζει να επιτίθεται και να ασκεί κριτική ακόμα και μετά την υποχώρηση των συνομιλητών του.
• Αποτέλεσμα: επιτυγχάνεται αυτό που επιδιώκεται αλλά συχνά σε βάρος των άλλων. Δημιουργούνται έντονα συναισθήματα θυμού και ανωτερότητας

Μη-λεκτική επικοινωνία

• Τα μη-λεκτικά μηνύματα είναι αυτά που προσπαθούν να επιβληθούν
• Το βλέμμα είναι επίμονο, η φωνή αρκετά δυνατή, η ομιλία εμπεριέχει στοιχεία σαρκασμού και η στάση του σώματος είναι υπερβολική (π.χ. το επιθετικό άτομο δείχνει επίμονα το συνομιλητή του με το δείκτη ή πλησιάζει πολύ κοντά το άλλο άτομο παραβαίνοντας το προσωπικό του χώρο).

Το αποτέλεσμα βραχυπρόθεσμα πάνω σου είναι ότι απελευθερώνεται η ένταση και νιώθεις πιο δυνατός. Μακροπρόθεσμα όμως έχεις αισθήματα ενοχής και ντροπής, επιρρίπτεις την ευθύνη του θυμού σου πάνω στους άλλους, μειώνεις την αυτοπεποίθησή σου και κρατάς κακία στους ανθρώπους γύρω σου.

Έκφραση θετικών συναισθημάτων

• Εξαρτάται στον τρόπο ανατροφής και στους κοινωνικούς ρόλους

Εμπόδια

• Φόβος απόρριψης
• Φόβος παρεξήγησης

Έκφραση αρνητικών συναισθημάτων

Δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων επειδή έχουν διδαχθεί ότι η έκφραση αρνητικών συναισθημάτων όπως ο θυμός είναι απαράδεκτη και καθόλου ευπρόσδεκτη. Ως αποτέλεσμα, τα συναισθήματα αυτά αποκρύπτονται. Δυστυχώς όμως εάν τα αρνητικά συναισθήματα δεν εκφραστούν με κάποιο τρόπο, υπάρχει πολύ λίγος χώρος για θετικά συναισθήματα και είναι πιθανό το άτομο να οδηγηθεί σε εκρήξεις.

Λόγος που υπάρχουν τα συναισθήματα

• Τα συναισθήματα υπάρχουν για να μας παρακινήσουν να κάνουμε κάτι. Για παράδειγμα: Η ευτυχία μας παρακινεί να συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που κάνουμε που μας κάνουν ευτυχισμένους.
• Η ικανοποίηση και η ευχαρίστηση μας κάνει να θέλουμε να μείνουμε ακριβώς όπως είμαστε ή όπως έχουν τα πράγματα
• Οι τύψεις μας παρακινούν να θέλουμε να διορθώσουμε οποιαδήποτε ζημιά έχουμε προκαλέσει.
• Ο θυμός μας παρακινεί να κάνουμε κάτι για την αδικία που μας έχει τύχει
• Ο φόβος και το άγχος μας ενθαρρύνει να δράσουμε ώστε να προστατέψουμε τον εαυτό μας από τον κίνδυνο
• Η λύπη μας παρακινεί λέγοντας μας ότι χρειαζόμαστε βοήθεια. Μας κάνει να συλλογιζόμαστε.
• Το συναίσθημα της αηδίας και της ντροπής μας βοηθά ώστε να αποφύγουμε τον εξοστρακισμό. Μας βοηθά να αναθεωρήσουμε και να επιστρέψουμε πίσω στην κοινωνία.
• Η ζηλοφθονία μας οδηγεί να προστατεύσουμε αυτό που έχουμε και να θέλουμε κάτι που δεν έχουμε.
• Η αγάπη μας παρακινεί να συνδεθούμε με άλλα άτομα

Τοποθέτηση ορίων

Στην τοποθέτηση και γνωστοποίηση των ορίων μας απέναντι στους άλλους ανθρώπους συμπεριλαμβάνεται και η άρνηση μας – δηλαδή το να λέμε όχι – στα αιτήματά τους όταν αυτά έρχονται σε σύγκρουση με τις δικές μας ανάγκες. Δηλαδή χρειάζεται να λέμε «όχι» σε καταστάσεις που δεν συμφωνούν με τις δικές μας αξίες, ιδανικά, πιστεύω, και στοιχεία της προσωπικότητας μας.

Απαραίτητες προϋποθέσεις για να ανάπτυξη διεκδικητικής συμπεριφοράς:

• Να λέμε «ναι» εκεί που πραγματικά θέλουμε εμείς
• Να έχουμε πραγματικά την θέληση να αλλάξουμε την συμπεριφορά μας (παθητική ή επιθετική).
• Χρειαζόμαστε να εκτιμήσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους
• Παρά τις προσπάθειες μας, να καταλάβουμε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις δεν θα καταφέρουμε να επιτύχουμε αυτό που επιθυμούμε. Αλλά να πάρουμε την προσπάθεια σαν μάθημα στο τι κάναμε λάθος.
• Να καταλάβουμε ότι τέλειες λύσεις για κάθε πρόβλημα δεν υπάρχουν ούτε μαγικές απαντήσεις σε περίπλοκες καταστάσεις
• Να είμαστε πρόθυμοι να διερευνήσουμε με ειλικρινή τρόπο καινούργιες μορφές συμπεριφοράς και σκέψης
• Να αποδεχτούμε ότι η δημιουργία μιας διεκδικητικής στάσης και συμπεριφοράς χρειάζεται χρόνο και επιμονή. Να ξεκινήσουμε και να θέσουμε για αρχή μικρούς στόχους για να μην αποθαρρυνθούμε.

Ποια τα εμπόδια μιας διεκδικητικής συμπεριφοράς (Εσωτερικός διάλογος)

1. Αρνητική ετικετοκόλληση. «είμαι εγωιστής», «είμαι φρικιό», «είμαι ανίκανος»
2. Άκαμπτες προϋποθέσεις. Οι ανθρώποι βάζουν στον εαυτό τους συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να γίνουν διεκδικητικοί. Π.χ. «θα γίνω διεκδικητικός μόνο εάν το θέμα είναι σημαντικό ή πολύ απαραίτητο», «μπορώ να μιλήσω όταν πρόκειται για κάποιον άλλο αλλά όχι για μένα.
3. Καταστροφισμός. Ως συνήθως αυτή η αρνητική σκέψη συναντάται πριν από μια επικείμενη πράξη. Το άτομο σκέφτεται κάτι που θα ήθελε να πει ή να πράξει και στη συνέχεια αναλογίζεται όλες τις αρνητικές συνέπειες που πιθανώς να ακολουθήσουν αν ενεργήσει με τον τρόπο αυτό. Π.χ. « εάν δεν είμαι καλός στο τεστ ή αν δεν μάθω σύντομα αυτό το νέο πρόγραμμα στην δουλειά, θα με απολύσουν και θα θεωρήσουν ότι είμαι άχρηστος» «το να κάνεις λάθος είναι ότι χειρότερο μπορεί να συμβεί», « εάν δεν με δεχτούν σε εκείνο το πρόγραμμα σπουδών, σημαίνει είμαι ένα ανίκανος και τα κάνω όλα λάθος»

Στην κοινωνία μας συνήθως η θετική αυτοεκτίμηση δεν ενισχύεται διότι δεν γίνεται αντιληπτή ενώ η αυτοκριτική είναι πιο εύκολα αποδεκτή. Συνήθως οι ανθρώποι αγνοούν τις θετικές πλευρές του εαυτού τους, ενώ αυτοτιμωρούνται για τις αρνητικές. Πολλά άτομα θέτουν αυστηρά κριτήρια σε ότι αφορά τους εαυτούς τους ήδη από μικρή ηλικία.

Διαδικασία διεκδικητικής συμπεριφοράς

ΒΗΜΑ ΠΡΩΤΟ. Έκφραση αρνητικών συναισθημάτων.

Αυτό συμπεριλαμβάνει την διαφοροποίηση μεταξύ διεκδικητικότητας και επιθετικότητας. Αυτοί που προσπαθούν να εκφράσουν αρνητικά συναισθήματα συνήθως ανησυχούν και πιστεύουν ότι οι διεκδικήσεις τους θα εκληφθούν ως επιθέσεις. Τα διεκδικητικά άτομα είναι αυτά που έχουν μάθει να υποστηρίζουν τα δικαιώματά τους χωρίς να χάνουν την ζεστασιά, τη συμπάθεια, και την ευαισθησία τους.

Παρόλ’αυτά, σε πολλές περιπτώσεις όλοι μας έχουμε αισθανθεί δυσαρεστημένοι, θυμωμένοι, ή έξαλλοι, και ταυτόχρονα έχουμε βιώσει ποικίλες οργανικές αντιδράσεις, όπως αύξηση της πίεσης, ταχυπαλμία και ένταση μυών. Η ευθύς έκφραση αρνητικών συναισθημάτων αποτελεί για τους περισσότερους ανθρώπους το πιο δύσκολο τμήμα της διεκδίκησης. Και αυτό, διότι ανησυχούμε συνήθως για τις αντιδράσεις που θα προκαλέσουμε.  

Τεχνική πρώτη. Χρήση πρώτου προσώπου αντί δευτέρου («νιώθω ότι…», «δεν μου αρέσει που…», «αισθάνομαι…» «θα προτιμούσα…» αντί «σταμάτα να το κάμνεις αυτό..» , « είσαι αγενής…» , «γιατί είσαι τόσο επιθετικός…» «απαιτώ να…»

Τεχνική δεύτερη. Έκφραση συναισθημάτων ξεκινώντας από το πιο χαμηλό επίπεδο.

1. Πρώτο επίπεδο. Ευγενικά λέμε στον άλλο ότι ενοχλούμαστε από αυτό που κάνει. Εκφράζουμε το πως θα θέλαμε να συμπεριφέρεται ξεκινώντας πάντα από το πρώτο πρόσωπο π.χ. «θα σε πείραζε σε παρακαλώ να μην χτυπάς την καρέκλα μου;» «μπορείς σε παρακαλώ να μου μιλάς καλύτερα;»
2. Δεύτερο επίπεδο. Χρησιμοποιείται μετά την αποτυχία του πρώτου επιπέδου. Δίνουμε έμφαση στον τόνο της φωνής και επαναλαμβάνουμε ότι έχουμε πει στο πρώτο επίπεδο αλλά δίνουμε βαρύτητα στην μη-λεκτική μας επικοινωνία. Ανεβάζουμε το λεκτικό και μη-λεκτικό τόνο. Χρησιμοποιούμε λέξεις που εισάγουν κατ’ ευθείαν στο θέμα, ανεβάζουμε τον τόνο της φωνής και τονίζουμε την ανάλογη έκφραση στο πρόσωπό μας. Στο αρχικό επίπεδο αυτά μπορεί να φαίνονταν αυθάδη, αλλά εδώ είναι κατάλληλα για την περίπτωση που κάποιος έχει εισβάλει στο «χώρο» μας π.χ. «σοβαρά στο λέω, σταμάτα να χτυπάς την καρέκλα μου», «μίλα καλύτερα σε παρακαλώ!»
3. Τρίτο επίπεδο. Ενισχύουμε τα λόγια με πράξεις. Γνωρίζουμε στο άλλο άτομο τις συνέπειες που θα υπάρξουν από τη μη συμμόρφωσή του. Αυτό το επίπεδο είναι πολύ ακραίο για να χρησιμοποιηθεί πρώτο. Πολλοί ανθρώποι επιθυμούν να είναι διεκδικητικοί αλλά συνήθως υποχωρούν σε αυτό το επίπεδο. Αποφασίζουν ότι «δεν αξίζει τον κόπο». Δε θέλουν να δημιουργήσουν κάποιο επεισόδιο. Παρόλ’αυτά, σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται να επιμείνουμε και να κάνουμε το άτομο να καταλάβει ότι θα υπάρξουν συνέπειες εάν συνεχίσει να επιμείνει π.χ. εάν ξαναχτυπήσεις την καρέκλα μου θα ενημερώσω τον επιβλέποντα» «εάν συνεχίζεις να με βρίζεις, τότε θα χρειαστεί να σε καταγγείλω στο διευθυντή (ή την αστυνομία)»
4. Τέταρτο επίπεδο. Η «συνέπεια» πραγματοποιείται. Γι’ αυτό τον λόγο, οι συνέπειες θα πρέπει να είναι πάντα ενέργειες που μπορούμε να πραγματοποιήσουμε.

Η μετακίνηση από ένα χαμηλότερο επίπεδο σε ένα υψηλότερο σημαίνει μια αλλαγή στα λεκτικά και μη λεκτικά στοιχεία της συμπεριφοράς μας. Στα μη λεκτικά στοιχεία υπάρχει υψηλότερη φωνή, εντονότερος τόνος και σοβαρότερη έκφραση προσώπου. Στα λεκτικά στοιχεία υπάρχει περισσότερη χρήση στις εκφράσεις πρώτου προσώπου.

ΒΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ. Οριοθέτηση.

Βάζουμε τα όριά μας. Αυτό σημαίνει ότι αποφασίζουμε για τον εαυτό μας – ανεξάρτητα από τις απαιτήσεις των άλλων. Δηλαδή:

• Αποσαφηνίζουμε τα όρια μας. Κατ’ αρχήν, πρέπει να κάνουμε εμείς μια προσεκτική ανάλυση αυτών που εμείς θεωρούμε ωραία και άσχημα σε μια κατάσταση. Π.χ. σε μια φιλική σχέση μπορεί να μας αρέσει να συζητάμε σχετικά με τα διάφορα sports, για τα μαθήματα, για τους γνωστούς, κτλ., αλλά να μην θέλουμε να μιλήσουμε για την ερωτική μας σχέση, ή οικογενειακά θέματα, ή προσωπικές πληροφορίες. Τότε εκφράζουμε το ότι δεν θέλουμε να μιλήσουμε για αυτά με ένα τρόπο ευγενικό, όπως το πρώτο επίπεδο επικοινωνίας του πρώτου βήματος.
• Όρια που να παρέχουν επικοινωνία σε πλαίσια δυνατά και όχι πλαίσια «χάρτινα». Μια καλή αναλογία εδώ είναι ένα δωμάτιο χωρισμένο σε πιο μικρά δωμάτια. Εάν οι τοίχοι που χωρίζουν τα δωμάτια είναι χάρτινοι, τότε εύκολα μπορούν τα όρια του δωματίου να χαλάσουν και το δωμάτιο να κατεδαφιστεί. Κάτι παρόμοιο με την επικοινωνία μας, εάν τα όρια μας είναι δυνατά και σχηματίσουν ένα δυνατό πλαίσιο (δυνατούς τοίχος στο δωμάτιο) τότε υπάρχει μια δομή και ένας χώρος ο οποίος μας βοηθά να οργανώσουμε την επικοινωνία μας, όπως τα έπιπλα μέσα στο δωμάτιο.
• Έχουμε υπόψιν τα παραπάνω επίπεδα (βήμα πρώτο). Συνήθως σπάνια χρειάζεται να προχωρήσει κανείς πέρα από το πρώτο επίπεδο, απλώς γιατί οι περισσότεροι ανθρώποι δεν θέλουν να γίνουν ενοχλητικοί και προτιμούν να είναι ευχάριστοι και λογικοί.

Όταν ο στόχος της διεκδίκησης έχει πλέον ξεφύγει από την έκφραση των συναισθημάτων μας για κάποια συνδιαλλαγή, τότε κάνουμε ένα βήμα πίσω και προσπαθούμε να δούμε αντικειμενικά την επικοινωνία μας και τα συναισθήματά μας και να σχολιάσουμε στο μυαλό μας την διαδικασία. Αυτό μας προστατεύει από το να «κολλήσουμε» σε μια αρνητική ή μη παραγωγική συνδιαλλαγή. Π.χ. «δεν μπορώ να σε ακούσω ή να συγκεντρωθώ σ ’αυτά που λες όταν χρησιμοποιείς αυτό τον τόνο της φωνής», «δεν θέλω να συνεχίσω να σου μιλώ εάν συνεχίσεις να κάνεις αυτό που σου εξήγησα ότι με ενοχλεί».

Αυτά που πρέπει να αποφύγουμε, είναι τα εξής:

• Να μην εκφράζουμε αυτό που μας ενοχλεί. Παρόλο που σε κάποιες περιπτώσεις το να μην αντιδράσουμε ίσως είναι η καλύτερη τακτική ανάλογα με το άτομο που έχουμε μπροστά μας. Συνήθως όμως, στην επικοινωνία μας με κάποια άτομα που είτε βλέπουμε συχνά, είτε μας είναι φίλοι ή γνωστοί χρειάζεται να πούμε άμεσα αυτό που μας ενοχλεί. Εάν για παράδειγμα κάποιος ακούει τα προβλήματα και τις ανησυχίες ενός ατόμου για πολύ περισσότερο χρόνο απ’ όσο επιθυμεί συγκατανεύοντας ευγενικά λέγοντας «μμμ», χαμογελώντας, ενθαρρύνοντας το άλλο άτομο να μιλάει, αλλά να μην μπορεί να πει «πρέπει να πηγαίνω» τότε ενισχύει τα πράγματα που τον ενοχλούν στους άλλους χωρίς να βάζει τα όρια του. Ο φόβος απόρριψης είναι επίσης μια κατάσταση που χρειάζεται χρόνο για να επιλυθεί κατά την διάρκεια της ψυχοθεραπείας.
• Εκτενής εκλογίκευση. Κάποιες φορές κάποια συναισθήματα που νιώθουμε μπορεί να έχουν λογική και κάποια όχι. Αυτό που χρειάζεται είναι απλά να θέτουμε τα όρια μας και να δίνουμε υπόσταση στο συναίσθημά μας, και όχι για το τι «πρέπει» η «δεν πρέπει» να νιώσουμε.
• Να δικαιολογούμαστε. Όταν θέτουμε όρια αλλά μετά τα σπάμε για διάφορους λόγους, τότε δίνουμε την εντύπωση στο άλλο άτομο ότι δεν είμαστε αυστηροί στα όρια μας και ότι εάν επιμείνει θα μας επαναφέρει στις αρχική μας μη-διεκδικητική (ή επιθετική) συμπεριφορά, ή να μας χειριστεί προς όφελός του. Αυτό θα οδηγήσει το άλλο άτομο να συνεχίσει με πιο επιθετικό τρόπο να διεισδύσει τα όρια μας και να μας να οδηγήσει σε μη λειτουργική συμπεριφορά.
• Να θέτουμε τα όρια μας από την αρχή της επικοινωνίας μας. Εάν γίνεται πιο μετά, τότε πρέπει να επιμείνουμε και να μην αλλάζουμε συνέχεια συμπεριφορά. Αυτό θα δείξει στο άλλο άτομο όχι μόνο ότι δεν ξέρουμε τι θέλουμε, αλλά ότι εύκολα μπορούμε να αλλάξουμε συμπεριφορά εάν επιμείνει ο άλλος.

Είναι σημαντικό να δημιουργούμε σχέσεις με άτομα που να βασίζονται σε μια ισορροπημένη επικοινωνία και αλληλοκατανόηση.

ΒΗΜΑ ΤΡΙΤΟ. Η αντίδραση στην κριτική ή την πίεση.

Οι τυπικές αντιδράσεις συμπεριλαμβάνουν απολογία, άμυνα, επίθεση, ή απραξία. Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι διεκδικητικής αντίδρασης:

• Αποδοχή της κριτικής. Όταν η κριτική είναι ρεαλιστική, η πιο δυναμική διεκδικητική αντίδραση μπορεί απλώς να είναι η αποδοχή της, αλλά όχι η υπερβολικά απολογητική συμπεριφορά, ή άμυνα ή υποβίβαση του εαυτού μας. π.χ. «πάντα αργείς» – «Ναι, όντως αργώ συχνά. Συγνώμη που σε έκανα να με περιμένεις. Κάνω ιδιαίτερες προσπάθειες να μην αργώ τελευταία». Δεν πρέπει να δικαιολογηθούμε όπως π.χ. «Ναι, αλλά προσπαθούσα να τελειώσω κάτι που έκανα και είχε πολλή κίνηση στο δρόμο» γιατί είναι πολύ πιθανό η κριτική να συνεχιστεί.
• Διαφωνία με την κριτική. Μια άδικη κριτική πρέπει να αντικρούεται. Ένα κάτι δεν μας άρεσε στην κριτική ή την πίεση κάποιου ατόμου κάλο είναι να το εκφράσουμε ξεκινώντας πάντα από το πρώτο πρόσωπο. Π.χ. «διαφωνώ στον τρόπο που το βλέπεις» , « δεν μπορώ να το δεχτώ αυτό». Χρησιμοποιώντας ευγένεια και τα πρώτα επίπεδα του πρώτου βήματος.

Ικανότητες προστασίας

Αυτές χρησιμοποιούνται παραπάνω όταν ένα άτομο κριτικάρεται άδικα, πιέζεται ή «χρησιμοποιείται».

Η βελόνα κόλλησε. Με την έκφραση αυτή δηλώνεται η συνεχής επανάληψη των ξεκάθαρων θέσεων και συναισθημάτων του διεκδικητικού ατόμου ή του κεντρικού σημείου. Κατά την διάρκεια της συζήτησης, σημεία πέρα από το κεντρικό μπορεί να ειπωθούν από τα άλλα άτομα, μόνο και μόνο για να αποσπάσουν την προσοχή ή να εκνευρίσουν το διεκδικητικό άτομο.  Όταν γίνεται αυτό, το διεκδικητικό άτομο συνεχίζει να επαναλαμβάνει την θέση του με τον ίδιο τρόπο τόσο στην λεκτική όσο και στη μη λεκτική επικοινωνία. Π.χ.

• «θέλω να πάμε μαζί απόψε στον κινηματογράφο να δούμε εκείνη την ταινία»
• «δυστυχώς δεν θα μπορέσω απόψε επειδή έχω αρκετό διάβασμα να κάνω»
• «μα θέλω πολύ να δω αυτή την ταινία, κάνε ένα διάλειμμα από το διάβασμα και έλα να πάμε μαζί»
• «δυστυχώς έχω αρκετό διάβασμα και πρέπει να μείνω απόψε σπίτι να διαβάσω. Κάποια άλλη στιγμή όταν θα μπορέσω κι εγώ, πολύ ευχαρίστως»
• «κάθε φορά μου βρίσκεις δικαιολογίες. Ποτέ σου δεν θέλεις να κάνουμε κάτι μαζί. Η μόνη σου έννοια είναι τα διαβάσματα! Χάρου λίγου την ζωή! Στο τέλος μόνο εσύ και τα βιβλία σου θα μείνεις. Κοινωνικοποιήσου λίγο επιτέλους!»
• «έχω αρκετό διάβασμα, και έτσι προτιμώ να μείνω σπίτι απόψε. Κάποια άλλη στιγμή ίσως με ευχαρίστηση να το κανονίσουμε»

Εκλεκτική αγνόηση (εξάλειψη). Το διεκδικητικό άτομο επιλέγει να στρέψει την προσοχή του μόνο σε θέματα που δεν είναι καταστρεπτικά, άδικα, ή προσβλητικά, και δεν απαντά σε άδικη κριτική ή προσβλητικές αντιδράσεις. Τα μη λεκτικά μηνύματα πρέπει επίσης να ελέγχονται. Το κούνημα του κεφαλιού, ιδιαίτερα, αποτελεί έναν καλό τρόπο ανατροφοδότησης του ομιλητή. Η εκλεκτική αγνόηση είναι μια δύσκολη τεχνική, αφού συμπεριλαμβάνει την ουσιαστική διαφοροποίηση μεταξύ των σημείων στα οποία επιλέγουμε να απευθυνθούμε. Π.χ.

-«άκουσα ότι πήρες προαγωγή/αρίστευσες/πήρες καλό βαθμό. Τελικά όλες οι ώρες που ξόδεψες σου ήρθαν σε καλό. Αναρωτιέμαι όμως πόσο «γλείψιμο» θα έκανες του προϊστάμενου/δασκάλου σου. Έβαλες κανέναν δικό σου να σου σε «κανονίσει» ; αναρωτιέμαι επίσης αν σου άξιζε τελικά τούτο όλο. Τώρα θα έχεις ελεύθερο χρόνο να ασχοληθείς και λίγο με εμάς την παρέα σου ή θα «πάρει ο νους σου αέρα» και θα μας αποφεύγεις….»

– «ναι όντως αφιέρωσα αρκετές ώρες για να πάρω αυτό τον βαθμό/ αυτή την θέση».

Αφοπλισμός του θυμού. Πρόκειται για ένα ειλικρινές συμβόλαιο που προσφέρεται από το διεκδικητικό άτομο στο άτομο με το οποίο προσπαθεί να έρθει σε κάποιου είδους συμφωνία, θέτοντας ως όρο ότι θα συζητήσει οποιοδήποτε θέμα θέλει ο άλλος μόνον όταν ο θυμός του έχει εξαλειφθεί. Αυτό μπορεί να γίνει ανεξάρτητα από το αν η κατηγορία είναι αληθινή ή όχι. Εάν το υψηλό επίπεδο θυμού συνεχίσει να υπάρχει, τότε πρέπει να επαναληφθούν οι προηγούμενες θέσεις με το σύστημα της κολλημένης βελόνας. Αυτή η τεχνική είναι ένα βήμα προς τα πίσω, που επιτρέπει την επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο διεξάγεται η συνδιάλεξη (επικοινωνία) αντί το ίδιο το θέμα.

Επισκίαση. Μια τεχνική κατά την οποία το διεκδικητικό άτομο φαίνεται να συμφωνεί με το άλλο, λέγοντας «ίσως να έχεις δίκαιο» ή «μπορεί να είναι κι έτσι». Σε αυτή την τεχνική, το διεκδικητικό άτομο δεν προσδιορίζει καταφανώς ότι ο άλλος έχει δίκαιο, ή ότι συμφωνεί να αλλάξει, αλλά την χρησιμοποιεί για να σταματήσει η χρόνια γκρίνια από την πλευρά του άλλου. Επίσης, μπορεί να αποβεί χρήσιμη όταν μια ξαφνική αυθάδης συμπεριφορά μας αφήνει έκπληκτους. Η χρήση αυτής της τεχνικής θα ήταν καλό να χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που οι προηγούμενες τεχνικές δεν πιάνουν τόπο και μόνο προσωρινά. Όταν το άλλο άτομο σταματήσει την γκρίνια και την επιθετική συμπεριφορά τότε θα ήταν καλό να εκφραστεί το συναίσθημα. Π.χ.

-«έβαλες βάρος. Δεν προσέχει τι τρως και έγινες έτσι. Να, κοίτα πως έγινες.»

– «μπορεί να είναι κι έτσι»

-«όχι μόνο έβαλες βάρος αλλά κάθεσαι συνέχεια σπίτι και δεν γυμνάζεσαι. Κάπου διάβασα ότι η γυμναστική κάνει καλό στη υγεία…δεν σε νοιάζει εσένα..; μόνο να καλοπερνάς…»

-«μπορεί να έχεις δίκαιο»

Μη-λεκτική συμπεριφορά

Για να είναι κάποιος διεκδικητικός και να συνάδει το λεκτικό του μήνυμα με το μη λεκτικό μήνυμα, κάποια χαρακτηριστικά της μη λεκτικής επικοινωνίας πρέπει να δίνονται έμφαση.  Ο παρακάτω πίνακας παραθέτει κάποια χαρακτηριστικά μη λεκτικής διεκδικητικής συμπεριφοράς:   

Συμπεριφορά	Μεταβλητή	Επιθυμητή έκφραση
Φωνή	Ένταση	Κατά προτίμηση κανονική, λίγο έντονη
	Τόνος	Ρυθμίζουμε τον τόνο ανάλογα με την περίσταση, δίνοντας έμφαση σε λέξεις-κλειδιά
	Ύφος	Κανονικό
	Σαφήνεια	Ομιλούμε καθαρά. Η φωνή πρέπει να βγαίνει προς τα έξω. Αποφεύγουμε τις πολύπλοκες εκφράσεις, τη φτωχή προφορά και τις διαμορφώσεις
	Ρυθμός	Κανονικός ή ελάχιστα γρήγορος. Αλλά λίγο πιο αργός όταν δίνουμε έμφαση
	Διακοπή ομιλίας	Αποφεύγουμε τα «μμ», τα «εε», τις παραλείψεις, τον τραυλισμό, κτλ
Βλέμμα	Ματιά	Καθιερώνουμε την καλή επικοινωνία αυτού του είδους με το άλλο ή τα άλλα άτομα. Δε δίνουμε την εντύπωση ότι κοιτάμε επίμονα.
Εγγύτητα	Απόσταση	Όσο είναι δυνατό, προσπαθούμε να μην είμαστε ούτε πολύ κοντά ούτε πολύ μακριά από τους συνομιλητές μας, δίνοντας πιθανά μια αρνητική εντύπωση (π.χ. εισβολή στον προσωπικό χώρο του άλλου, αδιαφορία, κλπ.)
Προσανατολισμός	Θέση σώματος	Διατηρούμε μια καλή θέση σώματος, κυρίως αντικρίζοντας τον άλλο ή τα άλλα άτομα
Πρόσωπο	Έκφραση προσώπου	Διατηρούμε μια κανονική διακύμανση της έκφρασης του προσώπου ανάλογα με την περίσταση. Δε διατηρούμε την ένταση ή τη δυσαρέσκεια στην έκφραση του προσώπου
Εμφάνιση	Φυσικά στοιχεία	Η κακή εμφάνιση μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές εντυπώσεις. Δίνουμε λίγη προσοχή στα ρούχα μας (στυλ, ποιότητα, χρώματα), μαλλιά (στυλ, μήκος), φυσική κατάσταση και γενική εντύπωση.
Στάση	Ένταση	Διατηρούμε τους μυς του σώματος χαλαρούς, με ελαφριές κινήσεις, ευγενικές ή δυναμικές
Συζήτηση	Διάρκεια	Τα διεκδικητικά άτομα συνήθως μιλούν περισσότερο, κάνοντας προσπάθειες να μην δίνουν αρνητική εντύπωση
Χέρια	Κινήσεις	Ανάλογες με το περιεχόμενο των μηνυμάτων μας

Προτεινόμενα διεκδικητικά δικαιώματα

1.       Δεν υποχρεούμαι να πω «ναι» επειδή κάποιοι μου ζήτησαν κάτι

2.       Να εκτιμώ και να σέβομαι τον εαυτό μου

3.       Δεν υπάρχει κανένας νόμος που να λέει ότι οι γνώμες των άλλων ισχύουν πάντα περισσότερο από τις δικές μου

4.       Αν πω «όχι» σε κάποιον και θυμώσει, αυτό δεν σημαίνει ότι έπρεπε να είχα πει «ναι»

5.       Έχω το δικαίωμα να είμαι διεκδικητικός ακόμα και αν αυτό δεν αρέσει στους άλλους

6.       Μπορώ να αισθάνομαι καλά ακόμα και αν κάποιος είναι ενοχλημένος μαζί μου

7.       Αν οι άλλοι είναι μη διεκδικητικοί, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είμαι κι εγώ

8.       Διεκδικώντας μικρά πράγματα για μένα, μπορεί να είναι το ίδιο σημαντικό όσο και τα μεγάλα πράγματα για τους άλλους

9.       Το γεγονός ότι μπορεί να πω «όχι» σε κάποιον δεν με κάνει εγωιστή

10.   Έχω το δικαίωμα να διαφωνώ με τους άλλους, όσο και αν εμμένουν στις απόψεις τους

11.   Επειδή είχα συμφωνήσει να κάνω κάτι, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να αλλάξω γνώμη και να μην το κάνω

12.   Έχω το δικαίωμα να πω στους άλλους ότι ο τρόπος συμπεριφοράς τους με ενοχλεί και να τους προτείνω εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς

13.   Αν πω «όχ» σε κάποιο φίλο δε σημαίνει ότι θα είναι για πάντα δυσαρεστημένος μαζί μου

14.   Ο κόσμος που με ενδιαφέρει μπορεί να δυσαρεστηθεί αν δεν κάνω τα πράγματα που μου ζητούν, αλλά αυτό δεν είναι η καταστροφή

15.   Αν κάνω πράγματα μόνο και μόνο για να γίνομαι αρεστός, θα πρέπει να αρχίσω να σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι τελικά αυτό για μένα

16.   Οι άλλοι άνθρωποι δεν έχουν μαγικές ικανότητες να γνωρίζουν αυτά που θέλω αν δεν τους τα πω

17.   Μπορεί η συμπεριφορά των άλλων να είναι πάρα πολύ ενοχλητική, αλλά δεν υπάρχει κανένας νόμος που να λέει ότι δεν θα έπρεπε να είναι έτσι

18.   Έχω το δικαίωμα να διασκεδάζω με αυτό που κάνω και να ζητώ από τους άλλους να μην κάνουν πράγματα που με διακόπτουν

19.   Επιτρέπεται να θέλω να ευχαριστήσω τα άτομα που ενδιαφέρουν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα ευχαριστώ πάντα και συνέχεια σε υπερβολικό βαθμό

20.   Το να δίνεις δεν είναι η αρχή και το τέλος της ζωής. Έχω το δικαίωμα να εκφράσω τις ιδιαιτερότητες μου

21.   Το να αρνηθώ να κάνω μια χάρη σε κάποιον δεν σημαίνει ότι δεν τον αγαπώ. Θα το καταλάβει κι αυτός στην πορεία

22.   Είναι εντάξει να φοβάμαι ότι δεν θα με αποδεχτούν κάποια άτομα. Με κάποια άτομα τα πάω καλά, με άλλα χειρότερα, και με άλλα καλύτερα. Εγώ διαλέγω ποια άτομα θέλω να έχω στη ζωή μου.

23.   Να αναγνωρίζω τις δικές μου ανάγκες σαν άτομο

24.   Να ξεκινώ τις προτάσεις με το «εγώ» όπως π.χ. «εγώ πιστεύω πως δεν θα…»

25.   Να αφήσω τον εαυτό μου να κάνει λάθη. Είναι φυσιολογικό να κάνω λάθη. Φτάνει να μάθω από αυτά.

26.   Να αφήσω τον εαυτό μου να χαρεί τις μικρές χαρές που μου δίνουν αυτά που κάνω

27.   Να αναγνωρίσω το γεγονός ότι δεν είμαι υπεύθυνος για τις συμπεριφορές των άλλων

Εαν επαναλαμβάνουμε τακτικά αυτές τις τεχνικές και θυμίζουμε στον εαυτό μας ποια δικαιώματα έχουμε σαν διεκδικητικοί ανθρώποι, τότε όχι μόνο θα ζούμε μια υγιέστερη ζωή αλλά θα έχουμε αναπτύξει τις διαπροσωπικές μας ικανότητες σε τέτοιο βαθμό που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με ανθεκτικότητα ότι μας φέρει η ζωή.

Εν κατακλείδι, ποτέ μην απορρίψετε την βοήθεια που μπορεί να προσφέρει ένας κλινικός ή συμβουλευτικός ψυχολόγος. Εαν θεωρείτε οτι θα μπορούσατε να γίνετε πιο διεκδικητικοί, τότε μην διστάσετε να ζητήσετε την βοήθεια ενός ψυχολόγου. 

Bibliography

Καλπάκογλου , Θ. (1996). Εκπαίδευση στην Διεκδικητική Συμπεριφορά. θέματα γνωσιακής και συμπεριφοριστικής θεραπείας, Τόμος Γ’, 1-34.

Image credits: Creator:iQoncept. Credit:iQoncept – stock.adobe.com. Copyright:©iQoncept – stock.adobe.com