Είναι χωρίς προηγούμενο μια δύσκολη περίοδος που διανύουμε όλα τα έθνη μαζί. Η πανδημία μας έχει χτυπήσει από πολλές πλευρές και μας έχει επηρεάσει με πολλούς τρόπους. Ένας από αυτούς τους τρόπους προφανώς είναι ότι πρέπει να μένουμε σπίτι πλέον και να προσπαθήσουμε να δουλέψουμε όπως μπορούμε και όσο γίνεται εξ αποστάσεως. Και αναγκαστικά, μια νέα ρουτίνα ξεκινά.

Ξυπνάς, λοιπόν, την επόμενη ημέρα και αρχίζεις την ημέρα σου ως συνήθως: σηκώνεσαι από το κρεβάτι, πηγαίνεις στην τουαλέτα και βλέπεις το συνωστισμό έξω από την πόρτα της τουαλέτας. Αναγκαστικά, περιμένεις με το ένα μάτι κλειστό ακόμα από τον ύπνο για να μπεις. Έρχεται η σειρά σου, μπαίνεις, ρίχνεις νερό στο πρόσωπό σου να ανοίξεις και το άλλο μάτι και βλέπεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη. Έρχεται μετά η συνειδητοποίηση ότι η δουλειά σου θα είναι από σπίτι και το καλύτερο; Δεν θα είσαι μόνος/η σου!

Εδώ είναι που χρειάζεται να δείξεις πως προσαρμόζεσαι στην νέα αυτή πραγματικότητα. Εδώ είναι που χρειάζεσαι να είσαι δημιουργικός/ή – στο τρόπο σκέψης. Δεν εννοώ να τρέξεις στο γραφείο και να αρχίζεις να σχεδιάζεις το πορτρέτο σου – αυτό είναι άλλο είδος δημιουργικότητας. Παρόλο που υπάρχουν πολλές έννοιες για το τι είναι η δημιουργικότητα, θα χρησιμοποιήσω εδώ την εκδοχή του Runco (2003) ο οποίος αναφέρει ότι η δημιουργικότητα μπορεί να οριστεί σαν μια διαδικασία σκέψης που περιλαμβάνει την δημιουργία νοήματος. Με άλλα λόγια, είναι η διαδικασία προσωπικού νοήματος, αυτοέκφρασης και αυτοπραγμάτωσης. Όλοι μας έχουμε την δυνατότητα να είμαστε δημιουργικοί από την στιγμή που μπορούμε να αποδώσουμε νόημα και ερμηνία σε ότι κάνουμε.

Τώρα όμως, περισσότερο από ποτέ, έχουμε την ανάγκη να είμαστε όσο πιο δημιουργικοί γίνεται για να περάσουμε αυτή την πανδημία πιο εύκολα και ανώδυνα. Απλά χρειάζεται να είμαστε σε θέση ώστε να συνειδητοποιήσουμε την δημιουργική μας φύση. Αυτό, ξεκινά από την παιδική μας ηλικία και όσο μεγαλώνουμε μειώνεται. Διάφοροι οι παράγοντες όπως π.χ. το εκπαιδευτικό μας σύστημα, η κουλτούρα της οικογένειας μας, ο κοινωνικός μας κύκλος, ο συγχρονισμός των πράξεων μας, κτλ. Αλλά ποτέ δεν είναι αργά για αυτό. Για τον γονιό που τα παιδιά του είναι ακόμα μικρά, εδώ είναι που χρειάζεται να παρακολουθήσει προσεκτικά και να θυμηθεί. Να θυμηθεί την περιέργεια που είχε για τα πράγματα γύρω του, για το νόημα που προσπαθούσε να δημιουργήσει ώστε να χτίσει τα γνωστικά σχήματα του κόσμου γύρω του και να μάθει τι είναι και τι κάνει το κάθετι.

Και εδώ είναι που δημιουργείται το νόημα και η μνήμη. Στο ότι ο γονιός βλέπει το παιδί του να “πλάθει” το περιβάλλον του με το δικό του τρόπο. Και αφού η εκμάθηση πλέον κατόπιν πανδημίας είναι εξ αποστάσεως από το σπίτι, είναι καλή ευκαιρία να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που να ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα. Ο Runco (2003) στο άρθρο του αναφέρει κάποιες συστάσεις ώστε να ενθαρρύνεται η δημιουργική σκέψη στα παιδια.

1. Υποστήριξη και ενθάρρυνση ασυνήθιστων ιδεών η αντιδράσεων στα παιδιά.
2. Να χρησιμοποιείται η αποτυχία σαν κάτι θετικό ώστε να συνηδητοποιήσουν τα παιδιά τα λάθη τους σε ένα κλίμα υποστήριξης
3. Να δημιουργηθεί ένα κλιμα αλληλοσεβασμού και αποδοχής μεταξύ των μελών του συνόλου
4. Να ενθαρρύνεται η ενεργητική ακρόαση στα παιδιά ώστε να μαθαίνουν πως να ακούν ώστε η ανταπόκρισή τους να είναι συμβατή με τα πιο πάνω. Εδώ είναι που χρειάζονται οι γονείς να αποτελέσουν παραδείγματα προς μίμησης στα παιδιά. Ένα ζεστό κλίμα αλληλο-υποστήριξης παρέχει την ελευθερία και την ασφάλεια ώστε τα παιδιά να συνεχίσουν με ενθουσιασμό να εξερευνούν το περιβάλλον τους.
5. Άφησε τα παιδιά να έχουν επιλογές και να είναι μέρος μιας διαδικασίας απόφασης. Δώστε τους την ευκαιρία να έχουν κάποιο έλεγχο στην εκμάθησή τους όπως π.χ. στα ψώνια, στις δουλειές του σπιτιού, στο φαγητό, κτλ.
6. Μην αφήσετε κανέναν έξω στην διαδικασία. Είσαστε όλοι “συν-δημιουργοί” στη διαδικασία αποφάσεων στο σπίτι.

Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι η δημιουργικότητα μπορεί να μεταφραστεί σαν διαδικασία ανακάλυψης. Ο Treffinger (1980) ανάφερε ότι η εμπειρία που σχετίζεται με την ανακάλυψη εκμάθησης κάτι νέου ενισχύει την δημιουργική παραγωγικότητα και σπρώχνει τον μαθητή/μαθήτρια να χειριστεί το περιβάλλον ώστε να δημιουργήσει νέες ιδέες. Ο Feldhusen και Treffinger (1980) πρόσθεσε ότι οι δημιουργικές διαδικασίες όπως η ευφράδεια ιδεών (fluency), η γνωστική ελαστικότητα (flexibility), η λεπτομερείς ανάπτυξη (elaboration), και η αυθεντικότητα (originality) εμπεριέχονται στη διαδικασία ερευνητικής ανακάλυψης.

Άλλωστε, αυτά είναι τα προκατασκευάσματα για την δημιουργία της φαντασίας. Το περίφημο ρητό του Αϊνστάιν εμπεριέχει αυτή την προτροπή: η φαντασία είναι πιο σημαντική από την γνώση γιατί η γνώση περιορίζεται ενώ η φαντασία αγκαλιάζει όλο τον κόσμο, ενεργοποιεί την πρόοδο, και γεννά την εξέλιξη.  Σε αυτό συμφωνεί και ο κοινωνικός ψυχολόγος L.S. Vygotsky σημειώνοντας ότι η φαντασία σχετίζεται με την εσωτερίκευση του παιχνιδιού. Η δημιουργία της φαντασίας παραλληλίζεται με την ανάπτυξη της ομιλίας που ξεκινά από τον διάλογο με τους ενήλικες και  καταλήγει σαν εσωτερικός διάλογος. Αυτός ο εσωτερικός διάλογος είναι η αρχή της συνειδητότητας, του αυτοελέγχου και της αυτοσυντήρησης. Μέχρι το παιδί φτάσει γύρω στα 7 του χρόνια, η φαντασία δεν χρειάζεται πλέον εξωτερική υποστήριξη και μετατρέπεται σε μια εσωτερική γνωστική λειτουργία υπό τη μορφή ονειροπόλησης. Επίσης, Ο Vygotsky πρόσθεσε ότι η φαντασία, σαν μια υψηλότερη μορφή γνωστικής λειτουργίας μαθαίνεται από τη συλλογική κοινωνική μας αλληλεπίδραση με τους άλλους, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη δημιουργική επίλυση προβλημάτων (Smolucha & Smolucha, 1986).

Αφού η κατάσταση με την πανδημία τώρα μας αναγκάζει να μένουμε σπίτι, ας χρησιμοποιήσουμε την φαντασία μας ώστε να γίνουμε πιο δημιουργικοί. Ειδικοί αναφέρουν ότι η δημιουργικότητα όχι μόνο βοηθά τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τον συναισθηματικό πόνο, αλλά ανεβάζει την αυτοπεποίθηση, αναπτύσσει τις κοινωνικές δεξιότητες καθώς και την καλύτερη εκμάθηση (Tartakovsky, 2018). Συγκεκριμένα, οι ειδικοί έδωσαν τις ακόλουθες συστάσεις:

1. Βρείτε ένα τόπο στο σπίτι για τις δημιουργικές σας δραστηριότητες. Εάν ασχολείται το παιδί με τις τέχνες τότε βρείτε ένα τόπο που να είναι για αυτές τις δραστηριότητες. Το παιδί θα μάθει ότι ο τόπος του είναι δικός του και θα ανακτήσει τον έλεγχο του τόπου – ένας καλός τρόπος να αναπτυχθεί η αυτοπεποίθηση του. Προσοχή όμως να μην κάνει ολόκληρο το σαλόνι παιχνιδότοπο – αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να πάρει τον έλεγχο ολόκληρου του σπιτιού!
2. Κρατήστε το απλό. Απλά παιχνίδια στην αρχή και μετά στα πιο πολύπλοκα Legos.
3. Αφήστε λίγο ελεύθερο χρόνο για δραστηριότητες. Αυτό θα δώσει το περιθώριο να αφήσει την φαντασία του ελεύθερη και μια καλή διάθεση για παιχνίδι.
4. Βοηθήστε το παιδί σας να ενεργοποιήσει τις αισθήσεις του. Βάλτε του ένα ενδιαφέρον ντοκουμαντέρ ή αναπτύξτε κάτι μαζί – ίσως να δημιουργήσετε ένα παζλ 500 ή 1000 κομματιών ή ακόμα ένα πολύπλοκο Lego ή μια φανταστική ιστορία.
5. Συζητήστε τη δημιουργικότητα μαζί του. Αναπτύξτε ένα ενθουσιασμό και μια καλή πρόθεση να ακούσετε τις ιδέες του παιδιού σας. Αυτό θα του δώσει την διάθεση να ξεδιπλώσει την φαντασία του και θα δημιουργήσει στον ψυχισμό του ένα αίσθημα ασφάλειας και ζεστασιάς προς εσάς.
6. Καλλιεργήστε κριτική σκέψη. Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά σας, ρωτήστε τους πως πλησιάζουν κάποια προβλήματα και πως θα μπορούσαν να κάνουν κάτι διαφορετικό. Δημιουργήστε μαζί ένα τετράδιο που να περιγράφει το πρόβλημα και πως το χειριστήκαν.
7. Αποφύγετε την συνεχή επίβλεψη και υπερ-προστατευτικότητα. Τα παιδιά έχουν την ικανότητα να είναι δημιουργικά όταν παίζουν ελεύθερα μόνα τους. Η υπερ-προστατευτικότητα και η ανασφάλεια των γονιών λειτουργεί αρνητικά στην δημιουργικότητα των παιδιών που τα κάνει να απαρνηθούν την αίσθηση αυτονομίας τους και έλεγχο του δικού τους κόσμου, και να βασίζονται στους γονιούς για επιβεβαίωση και κατεύθυνση. Ο Mike Lanza (2012) στο βιβλίο του Playborhood αναφέρει με λεπτομέρεια πως μπορεί να γίνει αυτό.
8. Βοηθήστε τα παιδιά να ακολουθήσουν αυτό που τους δίνει πάθος. Παρατηρήστε τα παιδιά σας στο τι τους αρέσει πραγματικά και ενθαρρύνετε τα.
9. Δώστε κάποιο χρόνο για την δική σας δημιουργικότητα. Μην ξεχνάτε ότι είσαστε παραδείγματα προς μίμηση στα παιδιά.

Εν κατακλείδι, η δημιουργικότητα είναι ένα φανταστικό βασίλειο ευκαιριών και παιχνιδιού που  όλοι μας έχουμε τα κλειδιά να ξεκλειδώσουμε. Μέσα από αυτόν τον κόσμο μπορούμε να δημιουργήσουμε νόημα, κίνητρο, και αρμονία ώστε να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση της πανδημίας. Φτάνει να θυμηθούμε πως ήταν όταν είμασταν εμείς οι μικροί εξερευνητές και να νοιαστούμε αρκετά ώστε να ξυπνήσουμε αυτό το συναίσθημα. Ίσως τώρα να μην είμαστε τόσο ελεύθεροι να κινηθούμε φυσικά, αλλά στη φαντασία μας μπορούμε να ταξιδέψουμε παντού. 

Βιβλιογραφία

• Feldhusen, J. F., & Treffinger, D. J. (1980). Creative thinking and problem solving in gifted education. Kendall/Hunt.
• Lanza, M. (2012). Playborhood: How to Turn Your Neighborhood Into a Place For Play. California: Free Play Press. Retrieved from https://www.amazon.com/Playborhood-Turn-Your-Neighborhood-Place/dp/0984929819
• Runco, M. (2003). Education for Creative Potential. Scandinavian Journal of Educational Research, 47(3).
• Smolucha, L., & Smolucha, F. (1986). L.S. Vygotsky’s Theory of Creative Imagination. Annual Convention of the APA.
• Tartakovsky, M. (2018, July 8). PsychCentral. Retrieved from 9 Ways to Support Your Child’s Creativity: https://psychcentral.com/blog/9-ways-to-support-your-childs-creativity/
• Treffinger, D. J. (1980). Encouraging creative learning for the gifted and talented. Ventura County Schools/LTI.
• Pictures downloaded for free from dreamstime.com